Dị ứng thuốc do đâu? triệu chứng, cách điều trị và lưu ý

Khi cơ thể không thể dung nạp được thuốc uống hoặc thuốc chích gây ra những phản ứng ngược lại với tác dụng của thuốc, gây hại cho sức khỏe của người dùng gọi là dị ứng thuốc. 

Tình trạng dị ứng có thể biến chuyển khác nhau tùy theo cơ địa của mỗi người, có người thậm chí còn dị ứng với cả những thuốc được xem là nhẹ như vitamin B1.

Điều trị dị ứng thuốc như thế nào?

Không nên xem nhẹ dị ứng thuốc vì trong trường hợp nặng nhất nó có thể gây tử vong. Vì vậy việc tìm hiểu về biểu hiện, cách xử trí và phòng ngừa dị ứng thuốc là vô cùng quan trong. Bài viết sau đây sẽ cung cấp đầy đủ những thông tin trên cho bạn đọc. 

1. Tìm hiểu thông tin về dị ứng thuốc

1.1 Thế nào là dị ứng thuốc?

Khi cơ thể không thể dung nạp được tác dụng của thuốc uống, thuốc chích hoặc thuốc thoa vào cơ thể, gây ra những biểu hiện kích ứng quá mức, bất thường thậm chí gây nguy hại cho sức khỏe người dùng gọi là dị ứng thuốc. 

Không có việc dị ứng thuốc do liều lượng nên vẫn sẽ có những trường hợp dị ứng dù đã dùng đúng liều. Tình trạng dị ứng sẽ khác nhau tùy thuộc vào cơ địa của mỗi người thậm chí có người còn dị ứng với cả thuốc được xem là nhẹ nhất như vitamin B1. 

Một số trường hợp dị ứng thuốc nặng có thể gây ra sốc thuốc hay còn gọi là choáng phản vệ và có nguy cơ dẫn đến tử vong. 

Người có cơ địa dễ dị ứng thường sẽ dị ứng với các thuốc như dị ứng vitamin dạng tiêm, dị ứng thuốc gây tê, gây ngủ, dãn cơ, dị ứng thuốc kháng sinh, dị ứng paracetamol, một số thuốc điều hòa nội tiết tố,…

Lưu ý thêm về cơ chế gây dị ứng thuốc

Khi một số chất có sẵn bên trong cơ thể như histamin và các mô dưới dạng liên kết tĩnh điện histamin – heparin không có hoạt tính sẽ gây ra tình trạng dị ứng thuốc. Mối nối tĩnh điện này sẽ bị cắt đứt khi có chất lạ đi vào cơ thể đối với người có cơ địa dễ dị ứng, phóng thích histamin và gây tác dụng dược lực tác động lên hệ tuần hoàn gây ra:

• Tụt huyết áp do mạch giãn 
• Khiến tim đập nhanh hơn bình thường
• Tăng áp lực nội sọ gây ra nhức đầu 
• Bị nghẹt thở do khí phế quản bị làm co thắt 
• Cơ trơn lên hệ tiêu hóa bị co thắt 

Triệu chứng của dị ứng thuốc

Vì thế nhóm kháng histamin thường được gọi chung là các thuốc chống dị ứng. Mối di truyền giữa cha mẹ và con cái cũng được tìm thấy trong việc dị ứng thuốc. Con sinh ra có xác suất bị dị ứng thuốc lên tới 50% và có liên hệ với cùng một nguyên nhân dị ứng nếu cha mẹ có tiền sử dị ứng thuốc.

Qua một số nghiên cứu người ta cũng tìm thấy rằng những người làm nhân viên y – dược bệnh viện sẽ có nguy cơ bị dị ứng thuốc cao gấp 2,5 lần người khác. Ngoài ra, nếu sử dụng thuốc đã quá thời hạn thì không những thuốc mất tác dụng mà còn gây ngộ độc do các chất trong thuốc bị biến đổi. 

1.2 Đối tượng nào có nguy cơ dị ứng thuốc cao?

Hiện nay có quá nhiều loại thuốc được đưa vào thị trường mà không rõ nhãn mác, hướng dẫn sử dụng và tác dụng của thuốc gây nhiều tác hại nghiêm trọng. Vì vậy, hãy là người sử dụng thông thái để tránh nguy hại cho bản thân

Phản ứng dị ứng với thuốc kháng sinh có thể gặp ở bất cứ đối tượng nào, ở bất cứ độ tuổi hay giới tính nào. Tuy nhiên, nguy cơ dị ứng thuốc có thể tăng cao do một số yếu tố sau đây:

• Đã từng bị dị ứng với một số chất hóa học khác có trong thực phẩm hoặc cây cỏ, ví dụ như dị ứng sốt hoa cỏ hay còn có tên tiếng Anh là Hay fever
• Xảy ra phản ứng dị ứng khi uống một số loại thuốc khác 
• Trong gia đình có người đã từng bị dị ứng thuốc 
• Dùng liều cao và liên tục lặp đi lặp lại trong thời gian dài làm tăng tiếp xúc với chính loại thuốc kháng sinh gây dị ứng đó
• Các bệnh lý như nhiễm HIV hoặc nhiễm virus Epstein-Barr thường có liên quan đến phản ứng dị ứng thuốc 

Đau ngực

1.3 Những biểu hiện khi bị dị ứng thuốc

Nổi mề đay

• Trong phần lớn các trường hợp dị ứng thuốc, có cả dị ứng thuốc rất nặng thì sẽ thường hay gặp các triệu chứng ban đầu như nổi mề đay.
• Đa số các trường hợp dị ứng thuốc thường là do sử dụng thuốc chống viêm, thuốc kháng sinh, giảm đau, vắc xin, hạ sốt, huyết thanh,…mặc dù bất cứ loại thuốc nào cũng đều có thể gây dị ứng 
• Tùy theo cơ địa người bệnh và loại thuốc gây dị ứng mà mề đay có thể xuất hiện sau dùng thuốc từ 5-10 phút đến vài ngày. Cảm giác ngứa, nóng bừng, nổi ban cùng  sẩn phù trên da là những biểu hiện có thể gặp phải 
• Có thể sẽ bị đau bụng, đau đầu, đau khớp, mệt mỏi, buồn nôn, sốt cao kèm theo nổi mề đay nếu trường hợp bị nặng .

Nổi mẩn, ban đỏ

• Một số biểu hiện khi gặp phải triệu chứng này đó là xuất hiện các vết mẩn dạng ban sẩn hoặc ban dạng sởi trên da, kích thước nhỏ như đầu đinh ghim ở thân mình và gây ngứa thành từng mảng 
• Sau uống thuốc khoảng 1 tuần thì có thể xuất hiện ban đỏ nếu bị dị ứng và có thể kéo dài tới 1 vài tuần sau đó.

Phù Quincke

• Sưng phù cục bộ dưới da, có thể gây ngứa và đau nhức là biểu hiện của triệu chứng phù Quincke –  một dạng mề đay khổng lồ. Khi bị dị ứng thuốc kháng sinh, thuốc chống viêm, giảm đau, thuốc hạ sốt, huyết thanh thì có thể gây ra tình trạng này 
• Những vùng da mỏng, cổ, quanh mắt, môi, các chi, bụng và bộ phận sinh dục là các vị trí phù Quincke thường xuất hiện sau khi dùng thuốc 
• Nếu phù Quincke gần mắt có thể gây híp mắt, ở môi có thể làm môi sưng to, biến dạng do kích thước của phù Quincke khá to, có khi bằng bàn tay.
• Vùng da bị phù Quincke có màu bình thường hoặc đôi khi hồng nhạt và có thể đi cùng với mày đay
•  Mặt là nơi hay xuất hiện phù Quincke, khiến 2 mí mắt người bệnh sưng to, cả môi và da mặt cũng sưng và kèm theo 1 số biểu hiện khác như buồn nôn, đau đầu.
• Một tình trạng khác gây nguy hiểm nhất cho bệnh nhân khiến khó thở, ho khan, mặt mất máu và tím tái đó là việc phù Quincke xuất hiện ở thanh quản hoặc họng. Bệnh nhân có thể tử vong nếu không được cấp cứu và chữa trị kịp thời do khí quản bị co thắt khiến bệnh nhân nghẹt thở 
• Bệnh nhân còn có thể bị nôn ói dữ dội, tiêu chảy nếu bị phù Quincke đường tiêu hóa.

Hội chứng hồng ban đa dạng có bọng nước (Hội chứng Stevens – Johnson)

• Sau vài giờ hoặc vài ngày dùng thuốc người bệnh có thể mắc phải hội chứng này và đây cũng là một phản ứng dị ứng rất nguy hiểm 
• Một số biểu hiện người bệnh có thể gặp phải như ngứa khắp người, mệt mỏi, sốt cao, người nóng ran, nổi ban đỏ và các bọng nước trên da hoặc các hốc tự nhiên trên cơ thể, bộ phận sinh dục và có thể gây viêm loét, hoại tử niêm mạc các bộ phận đó. 
• Một số trường hợp nặng có thể dẫn đến tử vong hoặc kèm theo tổn thương gan thận 

Hội chứng hoại tử tiêu thượng bì nhiễm độc (Hội chứng Lyell)

• Hội chứng hoại tử tiêu thượng bì nhiễm độc có thể xuất hiện vài giờ đến vài tuần sau khi dùng thuốc, đây cũng là một trong những phản ứng dị ứng khá nghiêm trọng
• Những biểu hiện người bệnh có thể gặp phải là sốt cao, mệt mỏi, khó ngủ, người ngứa râm ran, da nổi mẩn đỏ và các chấm xuất huyết, lớp thượng bì tách khỏi da vài ngày sau đó, động nhẹ là trượt từng mảng. 
• Tình trạng người bệnh thường rất nặng, có thể dẫn tới viêm gan, thận và nguy cơ cao tử vong.

1.4 Các loại thuốc có thể gây dị ứng cao

• Các loại thuốc kháng sinh
• Các loại Vitamin tiêm
• Aspirin, paracetamol,…các thuốc chống viêm không chứa steroid 
• Thuốc gây mê, giãn cơ, gây tê 
• Nội tiết tố như Insulin 
• Một số loại huyết thanh và vắc xin 
• Một số chất cản quang có chứa i ốt 

2. Cách xử lý khi bị dị ứng thuốc tại nhà

2.1 Phát hiện triệu chứng của bệnh nhân

Nếu sau khi sử dụng thuốc mà người bệnh có các triệu chứng sau đây thì gọi ngay 115: 

• Người bệnh thở khò hkef hoặc không thở được 
• Cổ họng bị co thắt hoặc cảm giác đường thở bị nghẽn 
• Khàn tiếng hoặc khó nói chuyện 
• Môi, lưỡi hoặc cổ họng bị sưng phồng 
• Buồn nôn, nôn hoặc bụng đau dữ dội 
• Nhịp tim hoặc mạch đập nhanh hơn bình thường 
• Cảm thấy choáng váng, chóng mặt 
• Không còn ý thức về hành động của mình 
• Khó thở và phát ban 
• Một số triệu chứng nghiêm trọng khác như sốc phản vệ,… 

2.2 Các bước sơ cứu cơ bản

Sau khi phát hiện triệu chứng của người bệnh với thuốc thì cần xử lý theo các bước sau đây:

• Không để người bệnh tiếp tục sử dụng loại thuốc gây ra hoặc nghi ngờ  dị ứng 
• Tiêm ngay cho người bệnh thuốc epinephrine tự động. Bắp thịt đùi phía ngoài là vị trí thích hợp để tiêm thuốc, nếu cần thiết thì tiêm xuyên qua quần áo 
• Để người bệnh nằm ngửa trên giường hoặc mặt phẳng nhất định, chân cao, đầu thấp. Cho người bệnh nằm nghiêng nếu buồn nôn hoặc ói, không nên để người bệnh ngồi hoặc đứng.
• Cần có người ở bên chăm sóc người bệnh, không để người bệnh một mình 
• Tiêm epinephrine lần thứ 2 sau liều thứ nhất 5 phút nếu thấy các triệu chứng của người bệnh không đỡ hơn hoặc bị tệ hơn.
• Người thân cần chắc chắn đưa ngay người bệnh đến bệnh viện sau đó 

3. Khi điều trị tại bệnh viện

Một lưu ý mang tính nguyên tắc khi điều trị cho bệnh nhân đó là không để bệnh nhân tiếp xúc với phòng bệnh hoặc các loại thuốc đã gây nên phản ứng dị ứng cho họ và hạn chế sử dụng một số loại thuốc khác để điều trị. 

Có thể cho bệnh nhân dùng các loại thuốc chống dị ứng kháng histamin anti H1 thế hệ 2 như fexofenadin, loratadin, cetirizin, astemizol,…để điều trị phản ứng dị ứng thuốc. Ngoài ra có thể kết hợp với thuốc corticoid như methylprenisolon tiêm truyền hoặc prednisolon trong trường hợp bị dị ứng thuốc nặng và phối hợp đồng thời với các thuốc điều trị triệu chứng khác. 

Khi có yêu cầu trong một số trường hợp nên bù nước và chất điện giải cho bệnh nhân, kể cả thuốc giúp lợi tiểu. Có thể sử dụng thuốc kháng sinh nếu có hiện tượng bội nhiễm, chú ý nên chọn loại kháng sinh phù hợp và sử dụng một cách an toàn, hợp lý. 

4. Làm thế nào để hạn chế dị ứng thuốc?

Lưu ý rằng những lần dị ứng thuốc sau đều sẽ trầm trọng hơn lần dị ứng trước đó. Cách tốt nhất là người bệnh không để bị dị ứng và nên dự phòng trước biện pháp vì việc dùng thuốc chống dị ứng chỉ mang tính chất tạm thời chứ không thể điều trị dứt điểm nguyên nhân dị ứng. Vì vậy, nên thực hiện theo các quy tắc sau đây :

• Cần tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ điều trị để sử dụng thuốc và chỉ nên uống thuốc điều trị theo toa được bác sĩ kê cho.
• Tuyệt đối không nên tự mua thuốc để trị bệnh cũng như khuyên người khác mua thuốc giống mình vì cho rằng bệnh của họ cũng giống mình 
• Không dùng lại loại thuốc đã từng gây dị ứng trước đó.
• Khi đi khám bệnh hoặc mua thuốc tại nhà thuốc thì nên nói cho bác sĩ hoặc dược sĩ những loại thuốc mà mình dị ứng và thuốc đang sử dụng để được hướng dẫn dùng thuốc một cách an toàn, hiệu quả.

5. Lời kết

Trên đây là những thông tin cụ thể, chi tiết về chứng dị ứng thuốc. Hy vọng đây sẽ là nguồn kiến thức bổ ích cho bạn đọc. Nên tránh dùng những loại thuốc đã từng gây dị ứng và đến bác sĩ ngay nếu phát hiện triệu chứng phản ứng dị ứng thuốc.