[ Sán lá Gan ] là gì – nguyên nhân, cách nhận biết và điều trị

Sán lá gan là một bệnh truyền nhiễm lây qua đường tiêu hóa, bao gồm bệnh sán lá gan nhỏ và sán lá gan lớn. Bệnh biểu hiện triệu chứng tương tự các bệnh lý về gan khác.

Cùng đọc bài viết sau đây để tìm hiểu nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng bệnh sán lá gan như thế nào nhé!

1. Tìm hiểu về bệnh sán lá gan

1.1 Vì sao bị bệnh sán lá gan?

Các loại sán

Sán lá gan gồm hai loại là sán lá gan nhỏ và sán lá gan lớn:

• Trong sán lá gan nhỏ còn gồm có 3 loại sán khác đó là Opisthorchis viverrini, Clonorchis sinensis và Opisthorchis felineus
• Còn sán lá gan lớn thì có 2 loại là  Fasciola gigantica và Fasciola hepatica
• Xét về hình dạng: giống hình chiếc lá, thân dẹt, bờ mỏng là những đặc trưng về hình dạng của sán lá gan nhỏ và sán lá gan lớn.Tùy mỗi loài sẽ có kích thước khác nhau. So với sán lá gan nhỏ thì sán lá gan lớn có kích thước lớn hơn. Trên một cơ thể sán vừa có cả buồng trứng vừa có cả tinh hoàn, đây là đặc trưng của cơ thể lưỡng giới.
• Xét về khả năng sinh tồn trong môi trường bên ngoài: Trứng sán lá gan rất khó để có thể tồn tại ở môi trường bên ngoài do vỏ trứng mỏng, trứng sẽ bị hỏng dưới nhiệt trên 700 độ C của ánh sáng mặt trời. Tuy nhiên, phải có môi trường nước thì trứng sán mới phát triển thành ấu trùng được, trứng sẽ bị hỏng và không thể phát triển nếu ở trên cạn, sán lá gan trưởng thành cũng rất khó để tồn tại ở ngoại cảnh.

Tìm hiểu về bệnh sán lá gan

Các yếu tố tăng nguy cơ mắc bệnh

Nguy cơ mắc bệnh sán lá gan có thể tăng lên do nhiều yếu tố khác nhau như:

• Đã từng ăn sống các loại cá nước ngọt ở khu vực đang có bệnh diễn ra
• Đi du lịch khắp nơi và ăn nhiều loại cá  nước ngọt chưa qua chế biến hoặc ăn sống
• Đang sinh sống tại các khu vực như: Đông Nam Á, Lào và Đông Bắc Thái Lan, Đài Loan, Bắc Việt Nam, Hàn Quốc, Mãn Châu, Bắc Siberia và Trung Quốc, Đông Âu Đông Nga
• Sinh sống gần các khu vực ven sông

1.2 Các triệu chứng của bệnh sán lá gan

1.2.1 Giai đoạn ủ bệnh

Tùy thuộc vào số lượng ấu trùng đã ăn phải và đáp ứng của vật chủ mà thời gian ủ bệnh của sán lá gan nhỏ và sán lá gan lớn là khác nhau. Tồn tại trên 100 sán trong cơ thể đối với sán lá gan nhỏ thì bệnh mới có biểu hiện rõ rệt, thời gian ủ bệnh sẽ khó xác định hơn đối với sán lá gan lớn. 

1.2.2 Giai đoạn lây truyền của bệnh

Đối với sán lá gan nhỏ 

Sán non sẽ phát triển thành sán trưởng thành sau khi ấu trùng sán xâm nhập vào nhu mô gan, sau đó sán trưởng thành sẽ sinh sản tiếp tục đẻ trứng vào các đường dẫn mật và đi theo phân ra ngoài và phát triển dưới nước theo chu kỳ khép kín rồi lại lây truyền cho vật chủ tiếp theo nếu ăn phải cá sống có nang trùng.

Sán lá gan thường ký sinh trong đường mật nên khi nhiễm sẽ biểu hiện các triệu chứng sau:

• Do sán sinh sản gây tắc các đường mật trong gan gây đau tức vùng gan và dẫn đến dấu hiệu đau tức hạ sườn phải.
• Hệ tiêu hóa bị rối loạn biểu hiện qua triệu chứng kén ăn, bụng nôn nao khó tiêu.
• Tùy theo mức độ nghiệm trọng của bệnh mà có các dấu hiệu khác như gan to hay xơ gan hoặc vàng da, sạm da.
• Vật chủ có thể bị viêm đường mật, ung thư đường mật, chảy máu đường mật, xơ gan mật,…do sán lá gan nhỏ gây ra nếu trường hợp bệnh nặng.

Sán lá gan là bệnh gì?

Đối với sán lá gan lớn

Sán lá gan lớn sẽ xâm nhập vào nhu mô gan, sau đó 2 đến 3 tháng sẽ xâm nhập vào đường mật, sán trưởng thành và đẻ trứng trong đường mật, trứng theo phân bị bài xuất ra ngoài và sống trong nước, sau một thời gian trứng nở thành ấu trùng lông rồi qua ốc và phát triển thành ấu trùng đuôi, nang trùng bám vào các lọai rau dưới nước hoặc sống trực tiếp trong nước.

Nang trùng sẽ vào dạ dày và tới ruột rồi ký sinh tại gan nếu người hoặc động vật ăn cỏ ăn phải nang trùng. Sán trưởng thành có thể ký sinh tại gan và gây bệnh trong nhiều năm liền.

Biểu hiện của những người nhiễm sán lá gan lớn thường là:

• Đau vùng thượng vị và mũi ức hoặc đau vùng hạ sườn phải lan về phía sau, cơn đau không nhất định và theo từng cơn, có lúc đau âm ỉ, có khi lại đau dữ dội, một số trường không xuất hiện dấu hiệu đau bụng.
• Bệnh nhân bị sán thường thấy cơ thể mệt mỏi, hệ tiêu hóa rối loạn, hay buồn nôn, có cảm giác đầy bụng khó tiêu, có thể sốt hoặc không, đau cơ, đau khớp và da mẩn ngứa,…
• Một số trường hợp sán lá gan lớn hành sốt, hạ sườn phải bị đau dữ dội, áp xe gan, gan to. Bệnh có thể trở nặng hơn nếu khối áp xe vỡ lên phổi gây tràn dịch màng phổi.
• Sán cũng có thể ký sinh ở một số nơi khác như phổi, dưới da ngực,..

Người bệnh cần được theo dõi, chăm sóc kỹ và kịp thời phát hiện, điều trị  bệnh do các triệu chứng của bệnh sán lá gan gần như tương tự với các bệnh lý về gan khác như ung thư gan, viêm gan virus, viêm đường mật sỏi hay áp xe gan do nhiều nguyên nhân,…

Dấu hiệu nhận biết sán là gan

1. 3 Cách nhận biết cơ thể đã nhiễm sán lá gan

1.3.1 Cách nhận biết

Bệnh nhân có thể tới viện để làm xét nghiệm nếu nghi ngờ bản thân đã bị nhiễm sán lá gan:

• Làm xét nghiệm để phát hiện trứng sán trong dịch tá trạng hoặc phân người bệnh đối với sán lá gan nhỏ.
• Làm xét nghiệm để phát hiện trứng sán trong phân người bệnh hoặc dùng kỹ thuật miễn dịch (ELISA) để xét nghiệm máu tìm thấy kháng thể trong huyết thanh bệnh nhân đối với sán lá gan lớn.
• Ngoài ra, cần có các phương tiện như CT, MRI,… để chẩn đoán xác định vị trí sán ký sinh trong trường hợp sán ký sinh lạc chỗ.

1.3.2 Đối tượng hay mắc

Nếu nằm trong các đối tượng sau đây, bạn sẽ có nguy cơ mắc sán lá gan cao hơn người bình thường:

• Sống trong khu vực có dịch với số lượng người nhiễm sán lá gan cao như:  Trung Quốc, Việt Nam và các nước Đông Nam Á khác, Đông Âu, Hàn Quốc, Đài Loan, …
• Nhà ở gần khu vực ven sông, suối, gần các trang trại chăn nuôi gia súc như bò, cừu, trâu,…
• Thường xuyên ăn rau sống, thịt cá sống cũng là một thói quen làm tăng nguy cơ nhiễm sán. 
• Bạn đã từng ăn cá sống tại khu vực có dịch.
• Nghiên cứu cho thấy bệnh sán lá gan gây ảnh hưởng nhiều đến nữ giới nhiều hơn nam giới. 

2. Điều trị bệnh sán lá gan như thế nào?

2.1 Thuốc

• Để điều trị sán lá gan chủ yếu là dùng các thuốc tiêu diệt ký sinh trùng trong điều trị nội khoa. Các thuốc cần có sự chỉ định sớm của bác sĩ và dùng đúng liều. Một trong số loại thuốc điều trị đầu tay là Triclabendazole, đây là thuốc điều trị đặc hiệu bệnh sán lá gan với liều lượng 10mg/kg và chỉ dùng một liều duy nhất. 
• Một trong những thuốc điều trị đặc hiệu đối với sán lá gan nhỏ đó là Praziquantel với liều 75mg/kg, tùy theo mức độ nhiễm bệnh mà được chỉ định dùng trong vòng 1 đến 2 ngày, ngày uống 3 lần và cách nhau 4 đến 6 giờ mỗi lần uống. Sau khi ăn no mới uống thuốc diệt sán. 
• Một số đối tượng chống chỉ định với thuốc cần chú ý như phụ nữ trong giai đoạn mang thai hoặc đang cho con bú, người bị các bệnh về gan hoặc mật đang trong giai đoạn cấp tính, người bị suy tim, suy gan, suy thận cấp, người bị dị ứng với bất kỳ thành phần nào của thuốc hoặc kỹ sư vận hành máy móc. 
• Có thể gặp phải một số tác dụng phụ không mong muốn như buồn nôn, nôn nhiều, đau đầu, đau vùng gan, nổi mẩn ngứa, thường những triệu chứng này chỉ thoáng qua ngay sau khi uống thuốc bà không cần điều trị gì 
• Trong giai đoạn cấp tính của bệnh, các triệu chứng bệnh chuyển nặng hơn người bệnh thường được chỉ định dùng Corticosteroid. Thuốc cần được sự chỉ định của bác sĩ khi dùng và chỉ dùng trong thời gian ngắn.
• Khi bệnh nhân xuất hiện nhiễm trùng thì mới được kê sử dụng thuốc kháng sinh. 

2.2 Can thiệp

• Bác sĩ có thể sẽ cân nhắc thực hiện các biện pháp phẫu thuật để lấy bỏ phần nhu mô gan bị tổn thương trong trường hợp bệnh được phát hiện ở giai đoạn gần cuối làm xuất hiện các biến chứng như viêm đường mật hoặc tổn thương nhu mô gan nhiều. 
• Trong trường hợp người bệnh bị biến chứng xuất hiện áp xe không thể điều trị bằng các phương pháp nội khoa, bác sĩ sẽ chọc hút dẫn lưu dịch để điều trị đối với các ổ áp xe lớn. 

2.3 Theo dõi và đánh giá kết quả

Người bệnh sẽ được giữ lại bệnh viện hoặc cơ sở y tế để theo dõi ít nhất là 3 ngày kể từ thời gian sau khi uống thuốc. 

Sau khi khám và cho thuốc điều trị bệnh nhân sẽ được chỉ định tái khám sau 3 tháng và sau 6 tháng để được theo dõi tình tình:

• Các triệu chứng lâm sàng của người bệnh 
• Theo dõi số lượng bạch cầu trong máu 
• Kiểm tra kích thước vùng tổn thương gan trước đó bằng phương pháp siêu âm bụng 
• Tìm trứng sán lá gan còn sót lại bằng cách soi dịch mật hoặc phân 

Cần đặt ra các chẩn đoán phân biệt với các bệnh khác nếu bệnh không có dấu hiệu thuyên giảm như u gan, viêm gan do virus, áp xe gan do các loại ký sinh trùng khác,… 

Triclabendazole có thể sử dụng liều thứ gấp đôi liều thứ nhất là 20mg/kg và ngày uống 2 lần, cách nhau 12 giờ mỗi lần uống.

Bệnh sán lá gan

3. Các cách phòng bệnh sán lá gan

Thực hiện các biện pháp sau đây để phòng tránh và giảm tỷ lệ mắc bệnh sán lá gan: 

• Thực hiện ăn chín uống sôi, thực phẩm sạch sẽ
• Dùng nước sạch không bị ô nhiễm để tránh ấu trùng sán lá gan
• Tránh sử dụng các loại thực vật tươi sống mọc gần khu vực chăn nuôi gia súc.
• Rửa sạch trái cây hoặc rau củ quả trước khi ăn, dùng nước muối để rửa hoặc ngâm 10 phút trong dung dịch khử trùng axit axetic 6%.
• Thực hiện tuyên truyền giáo dục về bệnh sán lá gan, cách giữ gìn vệ sinh cũng như cách phòng bệnh, tránh bệnh lây lan. 
• Cần thành lập ban chỉ đạo phòng chống dịch, khoanh vùng dập dịch nếu xuất hiện một số lượng người nhất định bị nhiễm bệnh 

Cần đến ngay cơ sở y tế uy tín hoặc bệnh viện để được khám, xét nghiệm và điều  trị sớm nhất ngay khi nghi ngờ mình có những triệu chứng của bệnh, tránh lây bệnh ra cộng đồng. 

4. Lời kết

Bệnh sán lá gan là một bệnh nguy hiểm, dễ lây lan và có thể để lại những biến chứng nặng ảnh hưởng đến sức khỏe sau này của người bệnh. Cần đến ngay cơ sở y tế uy tín để được thăm khám, phát hiện bệnh và điều trị kịp thời nếu thấy mình có những dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh, tránh để bệnh lây lan.

Chúc bạn và gia đình luôn khỏe mạnh!